Na het Weihnachtsoratorium kan Kerstmis pas echt beginnen

De populariteit van het Weihnachtsoratorium begint Matthäus-achtige proporties aan te nemen. Zoals dat laatste meesterwerk de soundtrack voor Pasen is, zo rolt Bach met het Weihnachtsoratorium de loper uit naar Kerstmis. Met enig recht mag worden gezegd dat het bijna negentigjarige Nederlands Kamerkoor wat betreft de uitvoering de traditie aanvoert. Als een van de weinige internationale topkoren brengt het elk jaar álle zes de cantates ten gehore, steevast vergezeld door een gerenommeerd barokensemble. Dit jaar is dat de met prijzen overladen Akademie für Alte Musik Berlin. Chef-dirigent Peter Dijkstra, een aantal van de allerbeste solisten en twee ensembles van wereldfaam voeren je mee in een muzikaal feest vol stralende trompetten, juichende hobo’s, jubelende engelen, lieflijke vioolsolo’s, ontroerende aria’s en hartverwarmende koorzang. Een prachtig begin van de kerstperiode.

Peter Dijkstra (Roden, 1978) begon als zesjarig jochie met zingen bij het door zijn vader Bouwe Dijkstra opgerichte Roder Jongenskoor. Sinds 2015 is de noordeling chef-dirigent bij het Nederlands Kamerkoor. Zijn komst ontlokte destijds bij menig koorliefhebber een zucht van verlichting; eindelijk was een van de meest vooraanstaande koordirigenten ter wereld thuis bij ‘zijn’ Nederlands Kamerkoor. Inmiddels is hij, na oprichter Felix de Nobel, de langst dienende chef-dirigent van het ensemble. Daarnaast is de in Duitsland woonachtige Dijkstra professor aan de Musikhochschule in Neurenberg en chef-dirigent van het Bayerische Rundfunkkoor in München. Iets dat zich overigens prima laat combineren met zijn werk bij het NKK en losse projecten bij onder andere het Groot Omroepkoor, de Filharmonie Zuid-Nederland en het Residentie Orkest.

Je bent inmiddels tien jaar verbonden aan het Nederlands Kamerkoor. Wat zijn voor jou de meest bijzondere momenten?
“Een van de eerste initiatieven die ik bij mijn aantreden als chefdirigent in 2015 samen met artistiek leider Tido Visser heb ontwikkeld, was de jaarlijks terugkerende tournee met Bachs Weihnachtsoratorium. In Nederland kennen we al jarenlang een hele sterke Matthäus-traditie rond Pasen, maar rond Kerstmis bestond eigenlijk geen vergelijkbaar muzikaal ritueel. Wij wilden daarom een Weihnachtsoratorium-traditie opbouwen. Sinds 2016 voeren we het werk ieder jaar uit en inmiddels is het uitgegroeid tot een muzikaal ankerpunt waar iedereen bij ons naar uitkijkt. Door steeds een ander orkest en andere solisten uit te nodigen, blijft het bovendien fris en afwisselend. Daarnaast hebben we de afgelopen tien jaar fantastische projecten mogen doen. Ik denk bijvoorbeeld aan de Vespers van Rachmaninov, die we in 2017 tijdens ons tachtigjarig bestaan hebben uitgevoerd. Het is een van de allergrootste werken uit het koorrepertoire dat wat mij betreft zo eens in de tien jaar op het programma mag staan. Volgend najaar voeren we het opnieuw uit. We hebben ook een aantal genre-overstijgende projecten gedaan, zoals Vergeten, een theatraal concert over dementie, met Arjan Ederveen als acteur. Of denk aan het audiovisuele Van Gogh in Me, waarin kunstwerken van Vincent van Gogh en Gustav Klimt tot leven kwamen. Tijdens de voorstelling registreerde een camera mijn bewegingen en expressie en droegen sommige koorleden sensoren die hun hartslag vastlegden. Die data werd via een algoritme vertaald in kleurrijke projecties die meebewogen op de emoties en energie van dat moment. Dat zijn projecten die ik niet snel vergeet.”

Ik hoor in jouw antwoord een balans tussen enerzijds liefde voor al dat prachtige, eeuwenoude traditionele koorrepertoire en anderzijds openstaan voor experimentele en gewaagde projecten.
“Ik denk inderdaad dat die balans in de afgelopen tien jaar een missie voor ons is geworden. Aan de ene kant willen we benadrukken hoe rijk de muzikale traditie is – en specifiek het koorrepertoire. Daarnaast is er natuurlijk de traditie van het Nederlands Kamerkoor zelf. Al bijna negentig jaar staat het koor voor artistieke excellentie. Je voelt dat je op de schouders staat van de vele koorzangers en dirigenten die het ensemble hebben gevormd, zoals oprichter Felix Nobel, die tot 1972 aan het NKK verbonden was. Tegelijkertijd willen we vanuit die traditie nieuwe wegen verkennen en met de tijd meegaan. Het visuele aspect is in de afgelopen decennia veel belangrijker geworden. De vraag blijft echter hoe ver je daarin moet gaan.
Juist in een overprikkelde maatschappij kan muziek – en koormuziek in het bijzonder – iets essentieels bieden: tijd, rust, ruimte. Muziek kan je weer naar binnen trekken, naar je lijf, je emoties, je eigen tempo. Het gaat dus om het vinden van die balans. Enerzijds openstaan voor nieuwe vormen en hedendaagse ontwikkelingen, anderzijds trouw blijven aan wat vocale muziek in essentie zo betekenisvol maakt.”

Laten we even teruggaan naar het Weihnachtsoratorium. Waar zit voor jou de aantrekkingskracht?
“Ik vind het bijzonder hoe je op een hele levendige manier wordt meegenomen in het kerstverhaal. Doordat wij met het Nederlands Kamerkoor altijd alle zes cantates uitvoeren, beleef je als luisteraar dat verhaal ook echt van het begin tot het eind: vanaf de aankondiging van de geboorte van Christus tot en met Driekoningen op 6 januari. Net zoals in de passies is er een evangelist die ons door de gebeurtenissen leidt, er zijn aria’s waarin de emotie de ruimte krijgt, terwijl de koren en koralen fungeren als ankerpunten en muzikaal commentaar. De cantates zijn oorspronkelijk geschreven voor zes verschillende dagen in de kerstperiode: eerste kerstdag, tweede kerstdag, derde kerstdag – die kennen we nu niet meer – nieuwjaarsdag, de zondag tussen nieuwjaar en Driekoningen, en als laatste Driekoningen. In Bachs tijd klonken die stukken nooit als een geheel; ze werden verspreid over die dagen uitgevoerd tijdens kerkdiensten. Bach noemde het weliswaar een oratorium, maar het is feitelijk een verzameling van zes afzonderlijke stukken voor de gehele kerstperiode. Vaak worden er tijdens een concert bijvoorbeeld vier van de zes cantates gespeeld. Wij kiezen ervoor om het gehele Weihnachtsoratorium uit te voeren. Oké, dat is misschien een wat langere zit, maar je wordt dan ook echt meegevoerd in een tweeëneenhalf uur durend muzikaal feest. Voor mij voelt het ieder jaar weer alsof het pas echt Kerstmis is als ik het kerstverhaal weer helemaal opnieuw heb doorleefd.”

Ik las in een eerder interview dat je vertelde dat jouw interpretatie van het Weihnachtsoratorium steeds weer anders is. Hoe moet ik me dat voorstellen? Wat is er nu anders dan tien jaar geleden?
“Voor een deel zit ‘m dat in het feit dat we het ieder jaar met een ander orkest en met andere solisten uitvoeren. We hebben het geluk dat we altijd met de allerbeste barokensembles kunnen werken, zoals Concerto Köln, het Freiburger Barockorchester, Concerto Kopenhagen, B’Rock Orchestra en ditmaal de Akademie für Alte Musik Berlin. Die hebben allemaal hun eigen stijl en ideeën over de muziek. Daarnaast werken we met een steeds wisselende sterrencast aan solisten. Ook zij brengen hun eigen muzikale persoonlijkheiden kijk op het stuk mee. Voor mij als dirigent is dat heel inspirerend. Natuurlijk heb ik een idee in mijn hoofd hoe het moet klinken, maar ik ben niet iemand die elke noot voorschrijft. Het is altijd een dialoog. Ik geef de musici en solisten ook best veel ruimte en mede daardoor klinkt het toch elk jaar weer net even anders. Daarnaast ben ik zelf in de loop der jaren rustiger geworden in de tempi en de manier waarop ik die tempi balanceer. Ik houd op z’n tijd nog steeds van vuur en beweging, maar ik denk dat ik het werk wat rustiger aanpak dan een aantal jaar geleden. Dat heeft te maken met mijn eigen groei en hoe mijn visie zich ontwikkelt.”

Jouw contract is verlengd tot september 2028, met nog eens een optie voor twee jaar.
“Voor dit soort functies maak je altijd afspraken voor een aantal jaar en zo’n verlenging moet natuurlijk van beide kanten gesteund worden. Iedereen moet het gevoel hebben dat we met elkaar verder willen. Ik voel me ook echt loyaal aan de ensembles waarmee ik werk en dan is het fijn om langere tijd met elkaar samen te werken. Bij het Zweeds Radio Koor was ik elf jaar chefdirigent en inmiddels ben ik ook al bijna twintig jaar verbonden aan de Bayerische Rundfunk. Je ziet vaak dat dirigenten vier jaar blijven, misschien nog een keer verlengen, en dan na zes of zeven jaar weer verdergaan. Ik vind het juist mooi om langere lijnen uit te zetten, een verhaal te ontwikkelen, om samen iets op te bouwen. Dat gevoel heb ik bij het Nederlands Kamerkoor heel sterk. Dat komt ook door de inmiddels bijna negentigjarige traditie van het ensemble. Tijdens mijn studietijd ging ik al naar hun concerten en had ik grote bewondering voor de klank en de kwaliteit van de zangers. Op die manier ontstaat er een diepere band. Tien jaar is voor een dirigent een flinke periode om aan een koor verbonden te zijn, maar het voelt nog steeds heel erg goed. Ik heb het idee dat we elkaar nog veel te vertellen hebben.”