Interview Karim Amghar

“Maar dat begrijp jij toch niet.” Dat is wat Karim Amghar als mbo-student vaak te horen kreeg. Want tja, hij was ‘maar’ laag opgeleid. Nu, als mbo-docent, ziet hij hoe zijn studenten nog steeds te maken hebben met onderwaardering. Ze krijgen minder kansen, minder waardering en minder salaris dan hun ‘hoog’ opgeleide studiegenoten. En dat terwijl ze onmisbaar zijn voor onze samenleving. Tijdens zijn theatercollege en in zijn gelijknamige boek rekent Karim af met de vooroordelen over het mbo en onderzoekt hij met verschillende experts én het publiek hoe we het imago van deze prachtige en onmisbare vorm van onderwijs kunnen oppoetsen. SPOT Magazine ging alvast met hem in gesprek.

Wat was voor jou een belangrijke aanleiding om het boek te schrijven?

“Het antwoord op die vraag is tweeledig. Allereerst heb ik zelf ervaren hoe hardnekkig de onderwaardering van het mbo is en wat het met je als persoon kan doen. Hoe pijnlijk het is als
iemand je dom noemt en letterlijk tegen je zegt: ‘Maar dat begrijp jij toch niet, dus je hoeft niet mee te praten.’ Als je dat maar vaak genoeg hoort, kan het je leven gaan domineren. Dat zag ik ook bij sommige van mijn studenten toen ik zelf – inmiddels dertien jaar geleden – als leerkracht in het mbo ging werken. Tegelijk werd het me toen ook duidelijk – en dat is de andere kant van het verhaal – hoe groot de tekorten zijn aan vakbekwame mbo’ers. In Den Haag kunnen ze op beleidsniveau allerlei fantastische plannen bedenken: meer woningen bouwen, meer aandacht voor de klimaattransitie, de kinderopvang gratis maken, noem maar op. Leuk bedacht, maar wie moeten die woningen bouwen? Wie installeert jouw zonnepanelen of repareert jouw auto? Wie werken er op de kinderopvang en in de zorg? Dat zijn vooral de mbo’ers. Zij zijn de motor van onze samenleving. Maar niemand zegt: laten
we die mensen wat steviger gaan waarderen. Inmiddels zie je daarvan de gevolgen: er zijn minder inschrijvingen op het mbo, sommige opleidingen moeten stoppen en ouders doen er alles aan om hun kinderen richting hbo of hoger te krijgen, ook al lopen sommige studenten daardoor op hun tandvlees.”

Die verhalen van pushende ouders ken ik uit mijn omgeving ook wel. Terwijl die kinderen zelf vaak juist wel open staan voor een mbo-opleiding.

“Ja en tegelijk kun je je afvragen of je die ouders dat kwalijk kunt nemen. Die willen uiteindelijk het beste voor hun kind. Geweldig natuurlijk, maar wat is dat, het beste voor je kind?
Vaak wordt er dan gekeken naar de status van een beroep. En natuurlijk heb je het dan ook over het salaris. Logisch, want als je kind later een fatsoenlijk dak boven zijn of haar hoofd wil, moet het de huur of hypotheek kunnen betalen. Het pijnlijke is dat juist de mensen die de motor van onze samenleving vormen, het slechtst betaald worden.”

Jij begon je verhaal met de opmerking dat je ook zelf hebt ervaren wat onderwaardering met je kan doen. Hoe ging dat bij jou?

“Ik kreeg in groep 8 een te laag advies. Dat werd bovendien op een manier gepresenteerd waardoor ik mijzelf dom ging voelen: ‘Karim, mik niet te hoog. Wees niet te ambitieus. Ga
naar het VMBO.’ En dat is nog steeds wat sommige groep 8-leerlingen te horen krijgen. ‘Het maakt niet uit, je kunt altijd nog doorstromen.’ Nooit wordt het mbo als een eindstation
gepresenteerd waar je trots op mag zijn. Of het wordt goedgepraat met opmerkingen als: ‘We hebben ook mensen nodig die met hun handen werken. Niet iedereen wil met zijn
hoofd werken.’ Hallo, alsof een elektromonteur niet ook met zijn hoofd werkt. Alsof een hovenier geen ruimtelijk inzicht moet hebben. Alsof een pedagogisch medewerker niet moet
nadenken over hoe ze al die verschillende kinderen gelijke kansen biedt en moet omgaan met meertaligheid binnen een gezin. Het doet iets met je als mensen letterlijk tegen je zeggen:
‘Maar dat begrijp je toch niet.’ De Amerikaanse neuropsycholoog Naomi Eisenberger heeft onderzoek gedaan naar het verschil tussen fysieke en sociale pijn. Wat blijkt: bij uitsluiting of onderschatting lichten dezelfde delen in je hersenen op als wanneer je een klap op je kop krijgt. Bij mij zorgde die sociale pijn ervoor dat ik slecht omging met discipline en hiërarchie, dat ik boos werd op leerkrachten en mijn heil zocht bij foute vrienden. Dat gedrag herken ik ook bij sommige van mijn mbo-studenten. Doordat ze als dom worden bestempeld, hebben ze een lage verwachting van zichzelf, doen ze minder hun best, gaan ze minder snel uitdagingen aan, waardoor ze ook minder gaan presteren. Zo wordt uiteindelijk hun negatieve zelfbeeld bevestigd. Het wordt een self-fulfilling prophecy.”

Is dat wat jij als leerkracht om je heen ziet gebeuren?

“Absoluut. En dat weten we al sinds onderzoeken uit de jaren zestig. Het is ook zo hardnekkig. Sommige mensen zeggen nog steeds tegen mij: ‘Joh, stop nou met dat Calimero-effect. Als je jezelf belangrijker gaat vinden, dan gaat de omgeving daar vanzelf in mee.’ Maar zo werkt het niet. Als jij van jongs af aan te horen krijgt dat kinderen van jouw afkomst, uit jouw
sociale omgeving het zelden tot het VWO schoppen, als het gezin waarin je opgroeit te maken heeft met geldzorgen of andere stress; dat zijn allemaal factoren die maken dat zo’n
kind gaat geloven dat het dommer is dan anderen. En vaak wordt dat geloof ook werkelijkheid. Het zit ‘m ook in de taal die we hanteren. We definiëren werken met je hoofd als belangrijker. We zeggen dat we leven in een kenniseconomie. Dus geven we artsen, advocaten en architecten meer status en ook flink meer salaris dan mensen die met hun poten in de klei staan. In plaats daarvan kun je ook zeggen: het zijn hi-tech vakspecialisten, die innovatie gedreven bezig zijn met hun beroep.”

Moet er ook niet iets veranderen aan ons onderwijssysteem?

“Ons onderwijs is verticaal: hoe hoger je op de ladder klimt, des te beter. Terwijl ik al jaren vind dat je het als een horizontaal systeem moet zien, waarbij je verschillende kanten op
kan gaan. Niet meer spreken over opleidingsniveau, maar over opleidingsrichting. Termen als hoog- en laagopgeleid vervangen door theoretisch en praktisch opgeleid. Veel meer
kijken naar wat de waarde is die iemand levert aan onze samenleving en dat koppelen aan status en salaris. Als Den Haag roept dat er de komende jaren heel veel woningen gebouwd moeten worden, geef dan ook de waardering en een passend salaris aan de mensen die die huizen moeten bouwen.”

Hoe groot is het probleem in Nederland?

“Ontzettend groot. Dat weten we al jaren, maar niemand doet er wat aan. Waarom? Omdat het voor veel mensen niet invoelbaar is. Tim ‘S Jongers, mijn collega bij De Correspondent,
heeft weleens gezegd: ‘Als menstruatiearmoede een mannenprobleem was geweest, dan was het morgen opgelost.’ Iets vergelijkbaars kun je stellen over de onderwaardering van het mbo. Als de hogere middenklasse er meer mee geconfronteerd zou worden, stond het hoog op de agenda van de politiek. Maar we zijn met z’n allen nog net iets te comfortabel. We worden er nog niet door geraakt. Nóg niet, want de situatie wordt natuurlijk onhoudbaar. We hebben nu al 60.000 openstaande vacatures in de zorg. Verreweg de meeste daarvan zijn mbo-functies. De verwachting is dat het tekort in 2033 is opgelopen tot 190.000! Hetzelfde geldt voor de bouw: daar hebben we nu een tekort van 125.000 en het wordt alleen maar meer. Horeca? Zelfde verhaal. Kinderopvang gratis maken? Leuk idee, maar een van de belangrijkste redenen waarom dat niet lukt is omdat we de mensen – mbo’ers – niet hebben.”

Je noemt, terwijl je het probleem schetst, ook al een aantal oplossingen. Wat is de belangrijkste?

“Het is lastig om er één uit te pikken, maar het begint vooral met waardering, de manier waarop we over het mbo praten en over geld. Om te beginnen moet de discriminatie van mbo’ers worden aangepakt. Er zijn verzekeringsmaatschappijen waar je als mbo’er niet welkom bent, studentencafés die mbo’ers weren, datingsites alleen voor hoger opgeleiden: dat móet echt stoppen. Daarnaast moeten we de salariskloof tussen mbo enerzijds en hbo en wo anderzijds flink verkleinen. Wat ik net al zei: welke waarde voegt iemand toe aan de samenleving? Dat moet leidend zijn. En het zou mooi zijn als we het imago van het mbo kunnen verbeteren door bijvoorbeeld trotse mbo’ers op middelbare scholen te laten vertellen over hoe tof het kan zijn om een vak te leren. En zo zijn er veel meer dingen te bedenken. Maar daar gaan we het tijdens het theatercollege met z’n allen over hebben. Dus bij deze aan iedereen de uitnodiging om mee te komen praten!”